6 czerwca 2017 r. w Centrum Partnerstwa Społecznego "Dialog" im. Andrzeja Bączkowskiego odbyła się ogólnopolska naukowa konferencja pt. „Ochrona życia rodzinnego w prawie pracy”. Konferencję zorganizowało Centrum Partnerstwa Społecznego „Dialog” oraz Koło Naukowe Prawa Pracy „Ius Laboris”, Wydział Prawa i Administracji Uczelni Łazarskiego. Konferencja została objęta honorowym patronatem przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, honorowego patronatu udzieliła także Państwowa Inspekcja Pracy. Dziennik Gazeta Prawna objął konferencję patronatem medialnym.
Otwierając konferencję Iwona Zakrzewska, Dyrektor CPS „Dialog”, podkreśliła, że spotkanie jest konsekwencją tematów, którymi często zajmuje się Centrum, w tym tych dotyczących rodziny, a zwłaszcza rodziny, w której rodzice jednocześnie wychowują swoje potomstwo i pracują. W wystąpieniu wprowadzającym prof. Dorota Karkowska (Uczelnia Łazarskiego) zauważyła, że w zasadzie chronimy początek i koniec życia rodzinnego, a kiedy pojawia się przestrzeń pomiędzy ochroną życia, czyli macierzyństwem, tacierzyństwem, a końcówką życia, kiedy mówimy o świadczeniach rentowych, to brakuje całego szeregu regulacji prawnych, które pozwalałyby zachować status na rynku pracy i poświęcić się ochronie i np. opiece nad najbliższym członkiem rodziny.
Moderatorem I panelu była dr Magdalena Rycak (Uczelnia Łazarskiego), która w wystąpieniu pt. „Ochrona życia rodzinnego w przepisach o czasie pracy” zauważyła, że sprzyjające zachęty polityki rodzinnej występujące w krajach UE przyczyniają się m.in. do tego, że Polki częściej decydują się na posiadanie dziecka w Wielkiej Brytanii niż w Polsce. Na niski wskaźnik dzietności wpływ ma wiele różnych czynników, w tym występujące stereotypy wiążące się z postrzeganiem roli kobiety, jako tej jedynej odpowiedzialnej za wychowywanie dzieci. W Polsce te stereotypy polegają głównie na tym, że to kobiety obarczane są częściej ciężarem opieki nad dziećmi i to one częściej rezygnują z pracy, by zająć się dziećmi.
Doktor Artur Rycak (kancelaria Raczkowski Paruch) podsumowując swoją prezentację pt. „Ochrona trwałości stosunku pracy a ochrona życia rodzinnego pracownika” powiedział, że polskie prawo pracy daje dość istotną ochronę części życia rodzinnego (głównie od lat 70-tych skupione jest na dzieciach), jednak nie chroni i nie widzi problemu osób starszych i opieki nad osobami starszymi i niepełnosprawnymi.
Profesor Tadeusz Oleksyn (Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Warszawie) skupił się w swoim wystąpieniu na wpływie stylu i kultury zarządzania na życie osobiste i rodzinne pracowników. W pracy spędzamy większość naszego dorosłego życia, a wykonywana praca zawodowa jest wykonywana w konkretnej organizacji bądź na jej rzecz. Styl i kultura zarządzania organizacji wywiera więc istotny wpływ na nasze myślenie, rozwój, ale także zachowanie, nastroje i emocje, a poprzez to także na nasze życie osobiste i rodzinne.
Z kolei prof. Monika Tomaszewska (Uniwersytet Gdański) zaznaczyła, że podstawy prawne ochrony rodzicielstwa są bardzo szerokie. Występują standardy powszechnej ochrony, które są wiązane z działalnością MOP i konwencji, które dotyczą ochrony zdrowia. Instrumenty, które zostały implementowane do Kodeksu pracy dzielą się na dwa mechanizmy: jedne instrumenty chronią zdrowie (przede wszystkim kobiety ze względu na ich funkcję rodzicielską) a drugie są skoncentrowane na ochronie trwałości stosunku pracy.
W II panelu, którego moderatorem był dr Artur Rycak (kancelaria Raczkowski Paruch) jako pierwszy głos zabrał dr hab. Krzysztof Walczak (Uniwersytet Warszawski), który przedstawił prezentację pt. „Wynagradzanie pracowników – opiekunów dzieci a zasady wynagradzania”. W początkach kształtowania się stosunków przemysłowych sposoby wynagradzania były niemal identyczne u wszystkich pracodawców, jednak z biegiem czasu uwarunkowania zewnętrzne, a także różnice wewnątrzorganizacyjne doprowadziły do coraz większej dywersyfikacji w tym zakresie. Wśród regulacji prawnych dot. wynagradzania dla pracowników opiekujących się dziećmi znajdują się m.in. te mówiące, że kobietom w ciąży oraz karmiącym dziecko piersią gwarantuje się nieobniżenie wynagrodzenia; w przypadku czasowego zwolnienia opiekuna dziecka z obowiązku świadczenia pracy zachowuje on prawo do wynagrodzenia; gwarancje dotyczące wynagrodzenia po powrocie z urlopów; wypłacanie wynagrodzenia za część etatu, podczas korzystania z urlopów w niepełnym wymiarze czasu.
Profesor Tomasz Duraj (Uniwersytet Łódzki) mówił o uprawnieniach związanych z rodzicielstwem wykonawców umów cywilnoprawnych. Zauważył pewien brak konsekwencji ustawodawcy. W przypadku matki ustawodawca nie przewiduję zakazu prowadzenia działalności czy wykonywania usług w ramach umów cywilnoprawnych, czyli matka zaraz po porodzie może dalej kontynuować swoje zatrudnienie czy prowadzić działalność gospodarczą, podczas gdy ojciec dziecka, który jest zatrudniony na podstawie umów cywilnoprawnych, aby przejąć opiekę nad dzieckiem musi przerwać działalność zarobkową. Tylko wtedy ojciec będzie mógł przejąć taką opiekę i tym samym nabyć uprawnienia do zasiłku macierzyńskiego, jeżeli przerwie swoją działalność zarobkową.
Doktor Ewa Staszewska (Uniwersytet Łódzki) przedstawiła wystąpienie pt. „Wspieranie zatrudnienia osób bezrobotnych realizujących funkcje rodzicielskie”. Osobą będącą w szczególnej sytuacji na rynku pracy jest osoba bezrobotna posiadająca co najmniej jedno dziecko do 6. roku życia lub co najmniej jedno dziecko niepełnosprawne do 18. roku życia. Pod koniec 2016 r. w ewidencji bezrobotnych było zarejestrowanych 17,2% osób posiadających co najmniej jedno dziecko do 6. roku życia i 0,2% osób posiadających co najmniej jedno dziecko niepełnosprawne do 18. roku życia. W przypadku danych dot. bezrobotnych posiadających dzieci niepełnosprawne mogą być one zaniżone, co związane jest z poborem świadczeń, które mogą zostać utracone w przypadku rejestracji jako osoba bezrobotna. Ustawodawca dostrzegając niekorzystną sytuację osób bezrobotnych posiadających dzieci zdecydował o wzmożonej i bardziej ukierunkowanej pomocy w celu ich szans na zatrudnienie – grant na telepracę, świadczenia aktywizacyjne, refundacja kosztów opieki nad dzieckiem.
Agnieszka Smoder (Instytut Pracy i Spraw Socjalnych) „Zatrudnienie przyjazne rodzinie - szanse i wyzwania”, omawiając wyniki badań, przedstawiła zalety, ale też i zagrożenia płynące z wprowadzenia rozwiązań zatrudnienia przyjaznego rodzinie (Family Friendly Employment - FFE). Pracodawcy i pracownicy podkreślają, że wprowadzenie zatrudnienia przyjaznego rodzinie wpływa na brak konieczności dokonywania wyboru między pracą i domem, co wiąże się z obniżeniem poziomu stresu, co z kolei przyczynia się do wzrostu satysfakcji z pracy i z życia. Niestety mogą pojawić się trudności z wypracowaniem kompromisu oraz konflikty między pracownikami wynikające z poczucia niesprawiedliwości oraz problem ryzyka marginalizacji pracowników objętych wsparciem. Kluczowym elementem w projektowaniu FFE jest rozpoznanie potrzeb wśród pracowników, a generalnie firmy nie prowadzą systematycznych badań na ten temat. Pracodawcy, którzy nie wprowadzają żadnych dobrowolnych działań na rzecz FFE uznają kwestię godzenia pracy z rodziną, jako prywatną sprawę pracownika. Wśród przyczyn wprowadzenia dodatkowych działań w ramach FFE istotną rolę odgrywają osobiste doświadczenie pracodawcy w tym zakresie tj. doświadczenie trudności związanych z godzeniem ról zawodowych i rodzinnych
Moderatorem III panelu była prof. Monika Tomaszewska. Doktor hab. Monika Gładoch (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego) mówiła o świadczeniach socjalnych z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych na rzecz pracowników rodziców. Przedstawiła kilka form dofinansowywania świadczeń funkcjonujących w różnych przedsiębiorstwach. Najczęściej zaliczają się do nich: dofinansowanie wypoczynku dziecka pracownika (np. ferie zimowe, kolonie, wczasy, obozy, zimowiska), ale także finansowanie paczek świątecznych czy obowiązujący np. w górnictwie ekwiwalent na pomoce szkolne tzw. ołówkowe lub piórnikowe.
Doktor Katarzyna Roszewska (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego) w prezentacji pt. „Ochrona życia rodzinnego pracownika będącego opiekunem osoby z niepełnosprawnością” przedstawiła m.in. stan dotychczasowy, według którego występuje brak systemowego postrzegania obowiązków z tytułu sprawowania opieki nad osobą niepełnosprawną przez pracowników w przepisach prawa pracy i zabezpieczenia społecznego. Jej zdaniem, należy uporządkować terminologię dot. pojęcia opiekuna. Poruszyła także temat telepracy. W Kodeksie pracy i regulacji dot. telepracy jest zapis, że pracodawca w uzgodnieniu z przedstawicielstwem lub związkiem zawodowym może uregulować warunki tej telepracy. Zadała pytanie: Dlaczego nie uregulować uprzywilejowanej pozycji niektórych osób, które są bardziej obciążone pewnymi obowiązkami rodzinnymi chociażby właśnie w ramach telepracy?
Doktor Barbara Godlewska-Bujok (Uniwersytet Warszawski) w wystąpieniu pt. „100 lat doświadczeń - aktualność koncepcji uprawnień rodzicielskich w polskim prawie pracy” mówiła m.in. o ustawie z 2 lipca 1924 r. w przedmiocie pracy młodocianych i kobiet. Ustawa ta wprowadzała wiele modeli, które wykorzystujemy do tej pory. Ustawa była bardzo ciekawa i odwoływała się do regulacji międzynarodowych – w tym czasie powstawała Liga Narodów (1920 r.) i odbyły się już pierwsze konwencje MOP. Przeciwko wprowadzeniu przepisów z ustawy oponowały związki zawodowe, zarówno te komunistyczne, socjalistyczne jak i chadeckie. W uchwalonym w 1974 r. Kodeksie pracy część przepisów pochodzi właśnie z ustawy z 1924 r.
Jako ostania głos zabrała Agnieszka Pawłowska-Lis (Główny Inspektorat Pracy) przedstawiając „Wyniki kontroli PIP na temat stanu przestrzegania przepisów prawa pracy w zakresie uprawnień związanych z rodzicielstwem”. W 2016 r. inspektorzy pracy w trakcie prowadzonych kontroli ujawnili nieprawidłowości dotyczące uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem u 635 pracodawców. W związku z tym skierowali 548 wniosków w wystąpieniach oraz wydali 22 polecenia. Najczęściej stwierdzanymi nieprawidłowościami były m.in.: brak wykazu prac wzbronionych kobietom (158 pracodawców); nieprawidłowy wykaz prac wzbronionych kobietom (81 pracodawców); zatrudnianie pracowników opiekujących się dzieckiem do ukończenia przez nie 4. roku życia, bez ich zgody, w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, w systemie czasu pracy, o którym mowa w art. 139 k.p., oraz delegowanie poza stałe miejsce pracy (12 pracodawców); zatrudnianie kobiet przy pracach szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia (12 pracodawców); nieprawidłowe udzielanie urlopu wychowawczego (10 pracodawców); wypowiadanie lub rozwiązywanie umów o pracę w okresie ciąży (14 pracodawców).
Dyskusja
W związku z pojawiającymi się pytaniami prelegentów, prof. Marek Pliszkiewicz wyjaśnił, że przebieg prac Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Pracy, która pracuje nad nowym Kodeksem pracy nie może być tematem rozmów publicznych. Nie dlatego, że poruszane tematy są tajne, ale dlatego, że dopóki ustalenia nie zostaną zaakceptowane przez całą Komisję i nie zostaną przekazane do Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, to nie mogą być upubliczniane. Przyznał, że jeśli chodzi o kryteria dyskryminacji, w ramach posiedzeń Komisji odbyły się ciekawe i długie dyskusje.
Sławomir Adamczyk (NSZZ „Solidarność”) poinformował zebranych, że na poziomie europejskim rozpoczęła się dyskusja, w której biorą udział związki zawodowe. Komisja Europejska otworzyła pierwszy etap konsultacji, w ramach artykułu 155 Traktatu, dotyczących zmiany w Dyrektywie Rady nr 91/533, która dot. zakresu informacji, jakie powinno przedstawiać się pracownikom. Okazuje się, że Komisja chce zmienić status tej Dyrektywy przekształcając ją z czysto informacyjnej w dyrektywę normatywną, gdzie zawierałby się pewien minimalny próg uprawnień dla wszystkich pracowników, dla wszystkich osób wykonujących pracę, czyli także dla osób samozatrudnionych.
